LGN reageert op financiële rapportages 2023/2024 en perspectief 2025

Op 8 juli 2024 behandelde de gemeenteraad een aantal financiële stukken. De jaarstukken 2023 met de beoordeling door de accountant, de eerste trimesterrapportage 2024 (t/m april) en de perspectiefnota voor het opstellen van de begroting 2025. Op zich staat de gemeente er financieel goed voor, maar de vooruitzichten zijn niet goed. Daarom stelt het college bezuinigingen voor op onder meer sportaccommodaties, cultuur, musea, zwembad Roden, herinrichting Nieuweweg Roden, flexwoningen, gebiedsverbetering Oosterduinen. Voor nieuwe schoolgebouwen (Hekakker Norg, De Verwondering Alteveer) staan nog geen bedragen vermeld. Verder lijken gemeentelijke lasten zoals de afvalstoffenheffing, flink omhoog te gaan. Wat LGN betreft wordt eerst eens gekeken of dure projecten (zoals verplaatsing VV ONR, verplaatsing Manege, bouwplan Maatlanden-De Zulthe) wel door moeten gaan of goedkoper kunnen. Nelly Nieuwenhuizen voerde namens LGN het woord. Hieronder volgt de tekst die zij heeft voorbereid.

Perspectiefnota 2025
De financiële perspectieven zijn met het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet niet erg gunstig voor de gemeentes. Er zal een korting op het gemeentefonds plaatsvinden van € 2,3 miljard, die al consequenties heeft voor 2025, er zal dan een lagere uitkering zijn van € 1,1 miljoen oplopend tot € 3,7 miljoen in 2026. De nieuwe financieringssystematiek van het rijk gaat in vanaf 2024, maar wordt volledig gecompenseerd voor alle jaren met uitzondering van het jaar 2025 (blz. 16).

Het intrekken van het spaarbedrag voor 2025 helpt dan mee om een structureel sluitende begroting 2025 te kunnen aanbieden. Als je de actuele financiële positie bekijkt (blz. 9), dan zien we alles in ogenschouw genomen - de al vastgestelde begrotingswijzigingen, 1e trimesterrapportage, effecten van de september- en mei-circulaires en de uitgaven van onontkoombaar, onvoorzien en onuitstelbaar (de drie O’s)-  dat er voor 2025 en 2026 een tekort is, waarbij dan nog niet duidelijk is welke kosten gemoeid zullen zijn met een tijdelijke huisvesting van de Hekakker. Datzelfde geld voor BBS De Verwondering. Beide kunnen een negatief effect hebben op de begroting. Voeg je daar nog het nieuwe beleid aan toe (blz. 10) dan zitten we t/m 2027 in de rode cijfers, en zal er vanaf 2026 geen toevoeging meer zijn aan de algemene reserve (€ 2500,- vanaf 2025).
Daarbij komt (trimesterrapportage, blz.18) dat het nadeel ten laste van de voorziening afval € 200.000,- is in verband met het nieuwe grondstoffencentrum. De inkomsten blijven achter bij de prognose, mogelijk door opstart-en frictiekosten bij het in werking treden van het nieuwe weegsysteem, plus een onvoorziene tegenvaller bij het ombouwen van ondergrondse inzamelsystemen. Ook is de inhuur van personeel fors hoger dan begroot. Deze extra uitgaven komen ten laste van de voorziening afval, die daarmee in de rode cijfers komt en tot hogere kosten voor de belastingbetaler zal leiden als de kosten niet beheersbaar worden. Positief is dat we van het gft-afval € 23.000,- retour krijgen.
Punt van zorg voor LGN is het verzuim onder het personeel, dat over de afgelopen 12 maanden ( t/m april) uitkomt op een gemiddelde van 10,33 %, een lichte stijging t.o.v. het vorig jaar ( 9,45%). Dit ligt ruim boven het landelijk gemiddelde ziekteverzuimpercentage van gemeenten: 5-6%. De uitvoering van de knelpuntennota loopt nu al enkele jaren en er zijn diverse maatregelen genomen om het verzuim terug te dringen. Wat is de oorzaak van het feit dat het verzuimpercentage niet omlaag gaat en worden wel de juiste maatregelen genomen?
In de Perspectiefnota wordt een indicatie gegeven voor de loonstijging van 2,5% (niet alleen voor 2025 maar voor alle jaren) en voor prijzen 3% in 2025 en 2,5% voor volgende jaren. Echter in de trimesterrapportage lezen we dat het CAO-effect m.i.v. 1 januari 2024 4,75% zal zijn en 1,25% per 1 oktober 2024. Ook de inflatie lijkt weer te gaan stijgen (3,2%). Als de loon-en prijsstijgingen te laag ingeschat zijn, zal dit een extra beslag leggen op de huidige en toekomstige begroting. 

Gezien het weinig rooskleurige financieel toekomstperspectief is er alle reden om te kijken welke keuzes er gemaakt moeten worden voor de toekomst. Het college doet in de Perspectiefnota het voorstel om een aantal zaken voor de komende vier jaar voorlopig niet uit te voeren. Hierbij komt men tot een besparing van rond de € 900.000,- Op een begroting (2024) van € 105 miljoen is dat 0,85%. Daarnaast wil het college de rioolheffing en reinigingsheffing kostendekkend houden, waarbij overigens niet wordt aangegeven wat dit voor de burger betekent. Datzelfde geldt voor bouwvergunningen waarbij de legesverordening als gevolg van de invoering van de nieuwe Omgevingswet moet worden aangepast. Bij de OZB wordt uitgegaan van een netto toename van 3%, waarbij onduidelijk is in hoeverre daarbij de sterk stijgende prijzen van huizen verwerkt worden.  Algemeen uitgangspunt bij de gemeentelijke leges is een verhoging op basis van het verwachte inflatiepercentage van 3%. Het is de vraag hoe dit in de praktijk uitpakt. Zeker als we kijken naar de totale opbrengst van de gemeentelijke lasten voor de burger, die in 2024 13% hoger lag dan in 2023.
Een bezuiniging van € 900.000,- op een begroting van meer dan € 100 miljoen, en de lastenverhogingen voor de burger zullen, gezien het financieel perspectief van Noordenveld in de toekomst niet voldoende zijn. De gemeente zal zijn uitgaven kritisch tegen het licht moeten houden en daarbij tot fundamentele keuzes moeten komen. Denk daarbij aan het verplaatsen van de voetbalvelden van ONR, het verplaatsen van manege  De Hulhorst (waarvoor eerder nog 8,5 ton extra gevraagd is.), aankoop Maatlanden- de Zulthe (4,6 miljoen). Dit kost miljoenen. Verder zijn daar de omvangrijke verhogingen van de gemeentelijke bijdrage aan de RUD/ Omgevingsdienst over de afgelopen drie jaar ( 2022 € 563.040,-, 2024 € 1.063.000, en waarvoor in 2025 al weer een extra bijdrage van € 128.000 gevraagd wordt). Als gemeenten moeten bezuinigen moeten ook gemeenschappelijke regelingen daaraan meehelpen en lagere bijdragen aan gemeenten vragen. Zal dat de inzet van het college in 2025 worden?
Wat zouden we met al deze miljoenen niet kunnen doen, denk daarbij aan het reguliere wegenonderhoud, het beheer en onderhoud van oeververdedigingswerken, onderhoud van het Speelgoedmuseum, vervangend gebouw de Hekakker, uitvoering van het participatieplan in de Oosterduinen en misschien kunnen ook de lasten voor de burger in toom gehouden worden.

En is er rekening gehouden met de financiële consequenties als de gemeente in 2025 of 2026 verzakkingsschade aan de woningstichtingen moet vergoeden? Er is waarschijnlijk wel een uitspraak van de rechter  tegen die tijd. Is dat geen reden om daarvoor geld te reserveren?

LGN heeft in de mei-vergadering, naar aanleiding van het rapport van de Rekenkamercommissie over demografische ontwikkelingen, een motie ingediend om met de aanbevelingen van de Rekenkamercommissie aan de slag te gaan. Nu lezen we in de perspectiefnota dat er voor 2024 een raming is van 31.683 inwoners voor Noordenveld. Dat is 554 inwoners minder dan twintig jaar geleden (2004), toen er 32.129 inwoners in Noordenveld waren. Bevolkingskrimp komt vooral voor aan de randen van het land: in grote delen van de noordelijke provincies, de Achterhoek, Zuid-Limburg en Zeeland. Ook de wereldbevolking krimpt eerder en sneller dan verwacht; nog voor het midden van deze eeuw zal de wereldbevolking geleidelijk gaan krimpen. Demografische gegevens zijn belangrijk voor de onderbouwing en uitvoering van beleid en bieden ook de mogelijkheid beleid te sturen, maar dan moet het inzicht in demografische gegevens meer zijn dan het aantal inwoners en het aantal woningen. Men kan zich bv. afvragen, als er – gemiddeld - steeds minder personen in een huis wonen (zoals uit de raming van aantal inwoners en het aantal woningen op blz. 21 blijkt) - een trend die ook gesignaleerd wordt in de Provinciale bevolkingsprognose 2010-2040 -, of er dan nog wel grote huizen gebouwd moeten worden.
Sinds de Spreidingswet (die niet voor Oekraïners geldt), en als deze wet onder het nieuwe kabinet gehandhaafd blijft, zullen wij meer vluchtelingen in Noordenveld moeten opvangen. Goede locaties voor vluchtelingenopvang zijn niet makkelijk te vinden. Wat de geschikte locatie in Alteveer betreft lijkt de eigenaar een opening te bieden voor overleg over voortzetting van de opvang. Dat zal ongetwijfeld een kwestie van onderhandelen worden. Is het college van plan om de eigenaar een (tegen) voorstel te doen en in overleg te gaan om weer opvang daar te realiseren?

Positief waarderen wij de door het Rijk gefinancierde concrete maatregelen rondom de gaswinning in het Noorden om de schadeafhandeling minder ingewikkeld en menselijker te maken. Het betreft hier naast concrete herstelmaatregelen nu ook een financiële  injectie van € 22 miljard voor de financiering van een economische en sociale agenda en een duurzaamheidsagenda, waarin nu ook de drie Noord-Drentse gemeenten worden meegenomen.

Jaarstukken 2023
Aanvankelijk, tot en met de slotwijziging, was er rekening gehouden met een negatief resultaat over 2023 van € 1 miljoen . Uiteindelijk is het jaar afgesloten met een voordelig saldo van rond de € 2,5 miljoen, nadat een deel van het voordelig saldo ( €217.000) toegevoegd is aan de voorziening achterstallig onderhoud wegen. Het positieve resultaat is voornamelijk het gevolg van een voordeel uit grondexploitaties en een hogere algemene uitkering.
In 2023 is niet alleen de getrouwheid van de jaarstukken beoordeeld, maar voor het eerst is er ook rechtmatigheidscontrole toegepast; er is nu een rechtmatigheidsverordening. Er zijn afwijkingen bij de rechtmatigheidsverantwoording en daarmee zal het College aan de slag moeten gaan. Een voorbeeld zijn de Europese aanbestedingsregels bij de opvang van Oekraïners, hier valt nog wel het een en ander aan te verbeteren.
Het overschot van het sociaal domein in 2023 (€ 3.628.000,-) is toegevoegd aan de reserve sociaal domein. De financiële verantwoording van het sociaal domein blijft een zorgenkind, afgelopen jaar waren er weer een aantal onzekerheden. Deze bleven dan wel onder de goedkeuringstolerantie, maar komen dicht bij de uitvoeringsmaterialiteit voor onzekerheden. Daarbij komt dat er een wetsvoorstel is om de wettelijke tolerantie aan te passen vanaf boekjaar 2024. Daarom is het goed om het aantal onzekerheden te beperken en hiermee aan de slag te gaan.
Een ander punt van zorg voor LGN zijn de IT en de informatiebeveiliging. In maart 2024 heeft zich een beveiligingsincident voorgedaan. Dit schijnt goed afgelopen te zijn, maar informatiebeveiliging is al jaren een punt van aandacht en verbeteringen in het proces gaan langzaam. Graag meer aandacht hiervoor. 

De solvabiliteit is in 2023 toegenomen van 20% naar 25%, dit is een verbetering. De minimale grens is 20% en het landelijke gemiddelde is 40%. De netto schuldquote (2022: 50%, 2023: 67%) ligt in vergelijking met het landelijk gemiddelde (32%) hoog. De naaste financiële toekomst ziet er niet echt rooskleurig uit. Reden om toch meer aandacht te besteden aan het voorspellend vermogen. Bij bijna alle programma’s geldt dat er sprake is van afwijkingen tussen begrote baten en lasten en daadwerkelijke baten en lasten. De accountant geeft een paar belangrijke adviezen aan de raad (gesprek met college over rechtmatigheid, verbetering voorspellend vermogen) die LGN van harte onderschrijft.
Tot slot: positief dat het jaarrekeningproces verbeterd is. De publicatie van de jaarstukken was dit jaar wel extreem laat. Dat moet volgend jaar echt eerder om ook anderen dan raadsleden de kans te geven de financiële verantwoording te controleren.